Ο Αμερικανός Τζον Φρίλι ξεδιπλώνει την πορεία των Ελλήνων στην «καθ’ ημάς Ανατολή» από το 1200 π.Χ. έως το 1922 και αναδεικνύει τα λαμπρότερα μυαλά της...
Πατέρας της επίσημης μεταφράστριας (και φίλης) του Ορχάν Παμούκ στα αγγλικά, καθηγητής Φυσικής για χρόνια στην περίφημη Ροβέρτειο Σχολή της Κωνσταντινούπολης και βαθύς γνώστης της Ανατολίας, ο Τζον Φρίλι κτίζει μια επίτομη ιστορία όπου κυριαρχεί η εικόνα μιας ατέρμονης σύγκρουσης πολιτισμών μεταξύ Δύσης και Ανατολής, στο κέντρο της οποίας ήταν οι Ελληνες που κατάφεραν να επιβιώσουν στην περιοχή για περισσότερο από 3.000 χρόνια.
Τα «παιδιά του Αχιλλέα» είναι τα «ετερόκλητα πλήθη» ανθρώπων που μετά τον Τρωικό Πόλεμο περιπλανήθηκαν στη μεσογειακή ακτή της Ανατολίας υπό την ηγεσία των θρυλικών μάντεων Μόψου, Κάλχαντα και Αμφίλοχου. Είναι οι Δωριείς, οι Αιολείς και οι Ιωνες, οι οποίοι τον 11ο αιώνα π.Χ. άρχισαν να μεταναστεύουν στα μικρασιατικά παράλια και να ιδρύουν πόλεις όπως η Αλικαρνασσός, η Κύμη και η Μίλητος.
Είναι ο Ομηρος και ο Ηρόδοτος, καθώς επίσης ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος και ο Αναξιμένης - οι πρώτοι φυσικοί φιλόσοφοι στον κόσμο. Είναι ο Ηράκλειτος ο Σκοτεινός και οι λυρικοί ποιητές Σαπφώ και Αλκαίος. Ο γεωγράφος Παυσανίας και ο αρχιτέκτονας Ερμογένης. Ο γιατρός Γαληνός και ο σατιρικός Λουκιανός. Ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός. Η Διδώ Σωτηρίου και ο Γιώργος Σεφέρης. Τα «παιδιά του Αχιλλέα» είναι όλοι εκείνοι οι Ελληνες που πατρίδα τους υπήρξε η Μικρά Ασία.
Με αφετηρία τον ταφικό τύμβο του Αχιλλέα στην πεδιάδα του Σκαμάνδρου ποταμού και τον Τρωικό Πόλεμο και κατάληξη το τουρκικό πλέον Ιζμίρ και τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Φρίλι παρουσιάζει μια πυκνή αλληλουχία γεγονότων, πρωταγωνιστές των οποίων υπήρξαν για περισσότερο από τρεις χιλιάδες χρόνια - άλλοτε κυρίαρχοι και άλλοτε τραγικοί - οι Ελληνες.
Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις μέσα στα όρια της σύγχρονης Τουρκίας ξεπερνούν τις 2.400. Γύρω από αυτές οι Ελληνες κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν και να διατηρήσουν την ταυτότητα και τον πολιτισμό τους, αλλά και να ακμάσουν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Σμύρνης, η ιστορία της οποίας αποτελεί τρόπον τινά μια μικρογραφία της ιστορίας των Ελλήνων που μας αφηγείται ο Φρίλι.
Οι πρώτοι άποικοι που έφτασαν στη Σμύρνη το 1000 π.Χ. ήταν Αιολείς. Τον 8ο αιώνα π.Χ. η πόλη θα περάσει στα χέρια των Ιώνων, ενώ γύρω στο 600 π.Χ. ο λυδός βασιλιάς Αλυάτης θα την καταστρέψει ολοσχερώς.
Για τους επόμενους τρεις αιώνες θα παραμείνει ένα ακατοίκητο ερείπιο ώσπου θα την επισκεφθεί ο Μέγας Αλέξανδρος. Ενα όνειρο του μακεδόνα στρατηλάτη θα σταθεί αφορμή για την ανοικοδόμησή της από δύο από τους διαδόχους του, τον Αντίγονο και τον Λυσίμαχο. Υπό τη ρωμαϊκή διακυβέρνηση η Σμύρνη θα γνωρίσει εξαιρετική ακμή και στα χρόνια του Καρακάλλα. Θα ακολουθήσει η κυριαρχία των Αράβων, των Βυζαντινών, των Γενουατών, των Μογγόλων και των Οθωμανών. Κατά την Τουρκοκρατία θα γίνει και πάλι το κύριο λιμάνι στα μικρασιατικά παράλια. Κατά την Τουρκοκρατία και μετά την τουρκική κατάληψη της Χίου, το 1566, θα γίνει και πάλι το κύριο λιμάνι στην περιοχή.
Εκατό χρόνια αργότερα ένας ολλανδός περιηγητής θα σημειώσει στο ημερολόγιό του ότι «στο εμπόριο η Σμύρνη είναι η πρώτη πόλη σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο». Κοσμοπολίτικο κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου στα μέσα του 18ου αιώνα, θα αποκαλείται από τους Τούρκους «Γκιαούρ Ιζμίρ» (Απιστη Σμύρνη). Στα τέλη του 19ου αιώνα οι έλληνες κάτοικοί της θα ξεπεράσουν τις 70.000. Επεται η Μεγάλη Ιδέα και εν τέλει η Μικρασιατική Καταστροφή.
Τα Νέα - ellinikoarxeio