9 Μαΐου 1364. Ἐπανακατάληψις τοῦ Χάνδακος, ὑπὸ τῶν Βενετῶν.
Στὶς8 Αὐγούστουτοῦ 1363, στὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Τίτου, στὸν Χάνδακα, (Ἡράκλειο) σημειώνεται μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες, κατὰ τῆς Ἐνετοκρατίας, ἐπαναστάσεις. Ἡ ἐνετικὴ ἀρχή, σὲ συνεργασία μὲ τὴν οἰκογένεια τῶν Καλλέργηδωνἀρνεῖται τὴν Ἐνετικὴ κυριαρχία στὴν Κρήτη καὶ προχωρᾶ στὴν δημιουργία τῆς Δημοκρατίας τοῦ Ἁγίου Τίτου. Μίας προώρου δημοκρατίας, ἰδίως γιὰ τὶς μεσαιωνικὲς συνθῆκες τῆς ἐποχῆς.
Τὴν ἐπομένη,9 Αὐγούστουτοῦ 1363, καταλαμβάνουντὸ δουκικὸ μέγαρον, συλλαμβάνουν τὸν Δάνδολο Λεονάρδρο, ἀρμοστή, τὸν φυλακίζουν, μαζὺ μὲ τοὺς συμβούλους του κι ἐξαπλώνουν ἀκαριαίως τὴν κυριαρχία τῆς Δημοκρατίας τους σὲ ὅλα τὰ κάστρα τοῦ νησιοῦ. Ἡ Κρήτη κηρύσσεται ἀνεξάρτητος μὲ τὰ ἐξῆς στοιχεῖα: «Πολιτεία αὐτοκρατής, ἀδέσποτος, ὑπὸ σεπτὴν προστασίαν ἁγίου θαυματουργοῦ Τίτου, ἀποστόλου καὶ πάτρωνος τῆς νήσου ταὔτης».
Ἡ σημαντικὴ λεπτομέρεια σὲ αὐτὴν εἰδικῶς τὴν ἐπανάστασι ἦταν ἡ συμμετοχὴ δύο Βενετῶν τιμαριούχων. Οἱ Γραδόνικοι καὶ οἱ Βενιέροι. (Gradonico καὶ Venier.) Τίτος Γραδόνικος καὶ Τίτος Βενιέρης οἱ πρωτεργάτες.
Δυσαρεστημένοι ἀπὸ τὴν δυσβάστακτο φορολογία, ἐνώνονται μὲ τοὺς ἐντοπίους ἄρχοντες, ἀρνοῦνται τὴν βενετικὴ κυριαρχία καὶ ἀποκαλοῦν πλέον τὴν νῆσο ὡς Δημοκρατία τοῦ Ἁγίου Τίτου. Ἐπὶ κεφαλῆς τίθεται ὁ Γραδόνικος Μάρκος, κατόπιν ἐκλογῆς.
Σημαντικὴ ἐπίσης λεπτομέρεια ἦταν ἡ δέσμευσις τῶν Βενετῶν ἀρχόντων γιὰ ἐξομοίωσί τους μὲ τοὺς Κρῆτες ἄρχοντες. Αὐτὸ σημαίνει πὼς ταὐτοχρόνως ἀναγνωριζόταν τὸ ἰσότιμον τῶν ἐκκλησιῶν καὶ τὸ ἰσότιμον τῶν πολιτῶν. (Ἐπίσημος θρησκεία τοῦ κράτους ἡ ἱερωτάτη τῶν ἰθαγενῶν γραικική.)
Εἶναι πολὺ μεγάλης σημασίας αὐτὴ ἡ ἐπανάστασις τῶν Κρητῶν, σὲ συνεργασία μὲ τοὺς Βενετούς, διότι καταδεικνύει τὸν …ἐξελληνισμό τους. Ἀπὸ περιηγητὲς μαθαίνουμε πὼς ἤδη ἀπὸ τὸν 14ον αἰώνα οἱ Βενετοὶ ἄρχοντες συμπεριεφέροντο περισσότερο ὡς ἰθαγενεῖς, παρὰ ὡς κατακτητές.
Ἕνα ἄλλο σημεῖον εἶναι ἡ ἀναγνώρισις αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς ἀπὸ τὴν μητρόπολι Βενετία, μὲ ἀποτέλεσμα φυσικὰ νὰ ἐξομοιοῦνται σταδιακῶς οἱ τοπικοὶ ἄρχοντες μὲ τοὺς ἀντιστοίχους Κρῆτες.
Ἡ Δημοκρατία τοῦ Ἁγίου Τίπου κρατᾶ μόλις δεκαέξι μῆνες. (16).Συντόμως τὰ πολλὰ προβλήματα τὴν κατέλυσαν. Ἀπὸ τὴν μία οἱ ἔριδες, ποὺ ξεκίνησαν νὰ ἐμφανίζονται σχεδὸν ἀμέσως, κι ἀπὸ τὴν ἄλλην ἡ ἴδια ἡ Βενετία.
Ἡ μητρόπολις ἠρνήθῃ νὰ ἀναγνωρίσῃ τὸ κίνημα καὶ στέλνει στόλο, μαζὺ μὲ δυνάμεις ἰσχυρές, πρὸ κειμένου νὰ τὴν καταστείλῃ.Στὶς 9 Μαΐουτοῦ 1364ὁ Βενετικὸς στόλος εἰσέρχεται στὸ λιμάνι τοῦ Χάνδακος, καταλαμβάνει τὴν πόλι καὶ παύει τὴν πολιτεία τους.
Κατὰ τὸν Σπυρίδονα Θεοτόκη* ὅμως δὲν ἦταν τόσο ἁπλᾶ κι εὔκολα γιὰ τοὺς Βενετοὺς τὰ ὅσα εἶχαν νὰ ἀντιμετωπίσουν. Ὁ δούκας Γραδόνικος παραδίδεται ἀμέσως, ἅμα τῇ ἐμφανίσει τῶν συμπατριωτῶν του, ἐκφράζοντας μίαν μὴ ἀναμενομένη δειλία. Προφανῶς τὸ πρόβλημά του ἦταν ἡ ὑψηλὴ φορολογία κι ὄχι ἡ ἀνεξαρτησία.
Γιὰ τοὺς Κρῆτες ὅμως τὰ πράγματα ἦταν διαφορετικά. Ἀπὸ τὴν μία ἐπιθυμοῦσαν διακαῶς τὴν ἐλευθερία τους κι ἀπὸ τὴν ἄλλην καλόβλεπαν τὴν ἔνωσι μὲ τὴν ὑπόλοιπη βυζαντινὴ ἐπικράτεια.
Μὲ τὴν ἄφιξι ὅμως τῶν Βενετῶν στὸ νησὶ ξεκινοῦν τὰ αἴσχη. Ἄν καὶ τὰ πολεμικὰ μέτωπα ἦταν ἀκοικτά, αὐτοὶ ξεχύνονται στὴν ὑπαιθρο καὶ σφαγιάζουν ἀδιακρίτως. Παιδιά, ἄμαχοι, γυναῖκες… Καταστρέφουν κτήματα, σοδιές, σφάζουν ζωντανά, καῖνε κατοικίες καὶ χωριά, συλλαμβάνουν, βασανίζουν, ἐξορίζουν. Κάθε ἕναν ποὺ θεωροῦν προταίτιο ἤ συνένοχο ἤ ἁπλῶς ἐμπλεκόμενον, τὸν ἀποκεφαλίζουν. Παρὰ τὸν ἐκφοβισμὸ ὅμως, κι ἐφ΄ ὅσον τὰ περισσότερα φρούρια εἶχαν παραδοθῇ, ἡ ἐπανάστασι ἐξακολουθεῖ.
Ταὐτοχρόνως ὅμως οἱ Βενετοί, μὴ μπορῶνταςνὰ ἐπιβληθοῦν προσεκάλεσαν τούρκους μισθοφόρους ἐκ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. (Ναί, αὐτοὺς μὲ τοὺς ὁποίους πολεμοῦσαν ἤ θὰ πολεμοῦσαν ἐντος ὁλίγου ἐκ νέου.)
Πρὸ κειμένου ὅμως νὰ παγιώσουν τὴν κυριαρχία τους μεταχειρίσθηκαν ὅλα τὰ μέσα, ὅσο ἀπάνθρωπα κι ἐὰν ἦταν.
Οἱ Καλλέργηδες, ἄν καὶ οὐδέποτε κατέθεσαν τὰ ὅπλα, τὸ1365ἐπανακηρύσσουν ἐπανάστασι καὶ ἐξακολουθοῦν τὸν ἀγώνα τους, ποὺ ξεκίνησε πέντε χρόνια πρίν. Ἀπόδειξις τούτου εἶναι ἡ μὴ οὐσιαστικὴ παύσις της καὶ ἡ ἐξακολούθησίς της μὲ νέα στάσι, διοργανωμένη ὑπὸ τῶν Ἰωάννου καὶ ΓεωργίουΚαλλέργη.
Ὁ Ἀλέξιος Καλλέργης, μετὰ τῆς οἰκογενείας του, δολοφονεῖται μὲ φρικτὸ τρόπο.
Οἱ Ἰωάννης Καλλέργηςκαὶ Γεώργιος Καλλέργης, μαζὺ μὲ τὸν Τίτο Βενιέρη, καταφεύγουν στὸ φρούριον τῆς Ἀνωπόλεως κι ἀντιστέκονται σθεναρῶς. Πολιορκοῦνται στενῶς ὑπὸ τῶν Νικόλαον Ἰουστινιάνη καὶ Νικόλαον Τριβιζάνον, οἱ ὁποῖοι καταφέρνουν νὰ τὸ ἁλώσουν στὶς 12 Ἀπριλίουτοῦ 1367.
Καταφέρνουν νὰ διαφύγουν καὶ καταφεύγουν σὲ σπήλαιον, ἀπὸ ὅπου τοὺς παρέλαβαν οἱ Βενετοὶ κι ἐπὶ τόπου τοὺς ἀποκεφάλισαν. Ἡ ὑπόδειξις τοῦ σπηλαίου ἔγινε ἀπὸ χωρικούς.
Φιλονόη
Σημειώσεις
Τὰ περὶ ἀποκεφαλισμοῦ τῶν ἀνωτέωρῳ καταγράφει σὲ ὑπόμνημά του ὁ Τριβιζᾶνος.Οἱ στρατιῶτες τῶν Βενετῶν ἦταν ὅλοι μισθοφόροι. Μεταξὺ αὐτῶν κι ἄγγλοι. Οἱ ὁμάδες τους, κατὰ τὸν Τριβιζᾶνο, ἦταν ἀπὸ κάθε μεριὰ τῆς γῆς κι ὄχι Βενετοί.
Πρωτεργᾶτες τῆς στάσεως οἱ Γεώργιος Δραμολῖνος, Μάρκος Φραδέλλος, Ἀνδρέας Πανταλέων, Μάρκος Γραδενῖγος, Τῖτος Βενιέρης, Φραγκίσκος Μουδάτσος, Βαρθολομαῖος Γριμάλδης, Μάρκος Κορνάρος, Πέτρος Γιαλλινᾶς, Παμπανῖνος Κουερίνης, Γαβριὴλ Μπάλδος, Βαγιάρδος Γραδενῖγος, Τζώρτης Μπάρμπος, Λουνάρδος Γραδενῖγος, Τζανάκης Ῥίτσος.
* Βιβλιογραφία:
Σπυρίδων Θεοτόκης, «Ὁ Πετράρχης καὶ ἡ κρητικὴ ἀποστασίς τοῦ 1363: ἱστορικὴ κριτικὴ μελέτη» καὶ
Σπυρίδων Θεοτόκης: «ἡ κρητικὴ ἀποστασία τοῦ 1363: ἱστορικὴ μελέτη, ἐκ τοῦ ἡμερολογίου τῆς Μεγάλης Ἑλλάδος.»
φωτογραφία