Της Χριστίνας Σ. Φλάσκου*
Η "Αραβική Άνοιξη", που ως αίτια είχε τη φτώχεια, τη διαφθορά των αυταρχικών καθεστώτων και την καταπίεση των Αραβικών λαών της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, απελευθέρωσε αντιμαχόμενες εθνοθρησκευτικές και όχι μόνο ομάδες για τη διεκδίκηση της εξουσίας, με απρόβλεπτες γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή.
Ταυτόχρονα, ανέδειξε νέα τόξα επιρροής, όπως αυτό των υπερσυντηρητικών Σουνιτών, των Σαλαφιστών, από τον Περσικό κόλπο μέχρι και τη Βόρεια Αφρική, αλλά και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που ανέλαβε την εξουσία στην Αίγυπτο, επιτείνοντας ακόμη περισσότερο την αβεβαιότητα και την αστάθεια στο περιφερειακό, αλλά και στο παγκόσμιο σκηνικό.
Επιπρόσθετα, τα τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου, που πρόσφατα ανακαλύφθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο (Ισραήλ, Συρία, Κύπρος), αύξησαν τον γεωπολιτικό, γεωστρατηγικό και γεωοικονομικό ανταγωνισμό τόσο των περιφερειακών δυνάμεων (Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Ιράν), όσο και των μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, Ε.Ε, Ρωσία, Κίνα) για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών, αλλά και των οδών μεταφοράς του φυσικού αερίου.
Η συνεχιζόμενη κρίση στη Συρία, παρά τις αρχικές εκτιμήσεις για ταχεία πτώση του καθεστώτος Assad, έχει προκαλέσει σοβαρούς κινδύνους για τη σταθερότητα και την ασφάλεια γειτονικών χωρών και έχει αναδείξει έντονα την απειλή της αλλαγής των συνόρων και της δημιουργίας νέων κρατών (π.χ. μεγάλο Κουρδιστάν, τριχοτόμηση Ιράκ, διχοτόμηση Συρίας, διχοτόμηση Λιβάνου κλπ).
Σε αυτά τα πλαίσια, έκδηλη είναι η ανησυχία ορισμένων εξωτερικών δρώντων, οι οποίοι για προληπτικούς λόγους επιδιώκουν την επιτάχυνση της πτώσης του καθεστώτος Assad, μέσω μιας εξωτερικής στρατιωτικής επέμβασης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Πόσο, όμως, πιθανό είναι ένα τέτοιο σενάριο ; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα θα πρέπει προηγουμένως να αναφερθούν, επιγραμματικά έστω, τα εξής δεδομένα για τους κύριους εσωτερικούς και εξωτερικούς δρώντες.
Α. Συρία
Το καθεστώς Assad, υποστηριζόμενο από Ρωσία-Κίνα-Ιράν, συνεχίζει να διατηρεί τον έλεγχο της κατάστασης, δεδομένου ότι οι αντικαθεστωτικές δυνάμεις, υποστηριζόμενες από ΗΠΑ - Ε.Ε –Τουρκία - Αραβικό Σύνδεσμο, αποτελούνται από ποικιλία εθνοθρησκευτικών, φονταμενταλιστικών, τρομοκρατικών, εγκληματικών και άλλων ομάδων, που προσπαθούν να προωθήσουν τις δικές τους επιδιώξεις για τη μετά Assad εποχή. Το γεγονός αυτό έχει σαν συνέπεια αφενός την εμφάνιση του Assad ως του μόνου που μπορεί να διατηρήσει την ενότητα της Συρίας και την ασφάλεια και σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή και αφετέρου την πρόκληση ανησυχίας στις γειτονικές χώρες για την τύχη του βιοχημικού οπλοστασίου της Συρίας στη μετά Assad εποχή.
Β. ΗΠΑ
Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούν την ανατροπή του καθεστώτος Assad και την ανάληψη της εξουσίας από φιλοδυτικές δυνάμεις. Με αυτό τον τρόπο θα ξηλωθεί το Σιιτικό τόξο (Ιράν, κυβέρνηση Ιράκ, Συρία,Hezbollah και Hamas), αφού θα αποδυναμωθούν Hezbollah και Hamas και θα απομονωθεί το Ιράν. Περαιτέρω, θα είναι πιο εφικτή μια εσωτερική φιλοδυτική εξέγερση για ανατροπή του καθεστώτος στο Ιράν και επομένως η προώθηση του γεωπολιτικού, γεωστρατηγικού και γεωοικονομικού ελέγχου της Ρωσίας και της Κίνας, δεδομένου ότι ΗΠΑ θα ελέγχουν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και τις ενεργειακές οδούς μεταφοράς.
Η περίπτωση στρατιωτικής επέμβασης των ΗΠΑ στη Συρία και μάλιστα χωρίς απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, θεωρείται απίθανη, λαμβανομένων υπόψη των τεράστιων οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, των αμυντικών περικοπών κατά περίπου 450 δις. δολαρίων για την τρέχουσα δεκαετία, τα πενιχρά έως αποκαρδιωτικά αποτελέσματα από τις επεμβάσεις σε Ιράκ και Αφγανιστάν, την ασφάλεια των συμμάχων στην ευρύτερη περιοχή από το βιοχημικό οπλοστάσιο της Συρίας, καθώς και την αρνητική κοινή γνώμη των Αμερικανών πολιτών για στρατιωτική επέμβαση στο εξωτερικό, εκτός και αν οι βομβιστικές εκρήξεις της 15ης Απριλίου 2013 στη Βοστώνη, την μεταστρέψει. Επιπρόσθετα, ελλοχεύει ο κίνδυνος γενικευμένης αντιπαράθεσής τους με Ρωσία και Κίνα, δεδομένου ότι διακυβεύονται στρατηγικής σημασίας συμφέροντα των χωρών αυτών και μάλιστα σε μια περίοδο όπου οι ΗΠΑ έχουν στραμμένη την προσοχή τους στον Ειρηνικό και στις φραστικές (μόνο;) απειλές της Βόρειας Κορέας.
Γ. Ευρωπαϊκή Ένωση
Λόγω της οικονομικής κρίσης και με εξαίρεση τη Γαλλία και τη Βρετανία, φαίνεται απρόθυμη να συμμετάσχει σε μια στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, εκτός και αν πιεστεί από τις ΗΠΑ, ή αν διακινδυνεύσουν τα ενεργειακά της συμφέροντα.
Δ. Ισραήλ
Λαμβάνοντας υπόψη τις αβέβαιες γεωπολιτικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, τις πιθανές νέες απειλές για την ασφάλειά του, την ανησυχία για τη μη συνέχιση της τήρησης της Συνθήκης Ειρήνης (1979) από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα της Αιγύπτου, καθώς και την ανησυχία για την κατάληξη του βιοχημικού οπλοστασίου στη μετά Assad εποχή, το Tel Aviv τηρεί στάση αναμονής έναντι της Συριακής κρίσης.
Ε. Τουρκία
Οι νέο-Οθωμανικοί σχεδιασμοί της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας, την οδήγησαν στο να αγνοήσει τις εμπορικές συναλλαγές με το Ιράν (από 1 δις σε 16 δις δολάρια μέσα σε ένα χρόνο (2010), με προοπτική τα 30 δις) και στη φανερή υποστήριξη των αντικαθεστωτικών δυνάμεων της Συρίας, ώστε να πρωταγωνιστήσει στις, μετά Assad, εξελίξεις.
Η επιλογή αυτής της σύμπλευσης με τις ΗΠΑ-Γαλλία-Βρετανία-Αραβικό Σύνδεσμο την έφερε σε οξεία αντιπαράθεση με το Σιιτικό τόξο. Επιπρόσθετα, η αντοχή του Assad στις εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις και οι παρατεινόμενες αιματηρές συγκρούσεις στη Συρία, έθεσαν υπό αμφισβήτηση τη νέο-Οθωμανική εξωτερική πολιτική περί "μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες" και κυρίως ανέδειξαν σοβαρές προκλήσεις και κινδύνους για την ίδια την Τουρκία, με κυρίαρχη απειλή τη δυναμική επανεμφάνιση στο προσκήνιο του οράματος ίδρυσης του "Μεγάλου Κουρδιστάν".
Οποιαδήποτε επιλογή Τουρκικής στρατιωτικής επέμβασης στη Συρία, για επιτάχυνση της ανατροπής του καθεστώτος Assad, ενέχει τον κίνδυνο αφενός να μετατραπεί η Τούρκο-Συριακή σύγκρουση σε Τούρκο-Αραβική και αφετέρου να επεκταθεί ανεξέλεγκτα η σύγκρουση σε περιφερειακό και όχι μόνο επίπεδο.
ΣΤ. Σαουδική Αραβία
Αποτελεί το αντίπαλο δέος του Ιράν στη φανατική θρησκευτική σύγκρουση Σουνιτών-Σιιτών. Υποστήριξε φανερά την εξέγερση των αντικαθεστωτικών στη Συρία τόσο οικονομικά, όσο και με όπλα, αλλά και αποστολή μαχητών για την ενίσχυσή τους. Επιπρόσθετα, πρωτοστάτησε στην επιβολή κυρώσεων στο καθεστώς Assad από τις Αραβικές χώρες, δεδομένου ότι ο βασιλιάς Abdullah θεωρεί υπεύθυνο τον ίδιο τον Assad για τη δολοφονία του Λιβανέζου πρωθυπουργού Rafik Hariri. Στόχος της Σαουδικής Αραβίας είναι η ανατροπή του καθεστώτος Assad, με επακόλουθο την αποδυνάμωση της Hezbollah και την περαιτέρω απομόνωση του Ιράν, τόσο για την διασφάλιση της εσωτερικής ασφάλειας και σταθερότητας, όσο και για την επικράτησή της στην ευρύτερη περιοχή έναντι της Σιιτικής απειλής.
Ζ. Ιράν
Αποτελεί τον κυρίαρχο πόλο του Σιιτικού τόξου επιρροής στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Παρά τις πιέσεις που δέχεται από τις κυρώσεις των Δυτικών και όχι μόνο δυνάμεων, κατηγόρησε την Τουρκία για υποκρισία και εξακολουθεί να διακηρύσσει το αντι-Σημιτικό και αντι-Δυτικό του μένος, αγνοώντας τις απειλές για πιθανή στρατιωτική επέμβαση, λόγω μη συμμόρφωσης για διακοπή του πυρηνικού του προγράμματος. Απορρίπτει τις κατηγορίες των Δυτικών, αντιπαραθέτοντας τους ειρηνικούς σκοπούς του προγράμματος.
Στη Συριακή κρίση, υποστηρίζει με κάθε τρόπο και μέσο (οικονομικά, οπλισμό, μαχητές) το καθεστώς Assad, ώστε να εξασφαλίσει τη διατήρηση του Σιιτικού τόξου, αλλά και τον έλεγχο των τεράστιων ενεργειακών αποθεμάτων που πρόσφατα ανακαλύφθηκαν στη Συρία, καθώς και των οδών μεταφοράς του φυσικού αερίου. Ταυτόχρονα, προχώρησε σε υψίστης στρατηγικής σημασίας συμφωνίες με Ρωσία και Κίνα, ώστε να εξασφαλίσει την υποστήριξη των μεγάλων αυτών δυνάμεων, στην περίπτωση που θα δεχθεί επίθεση από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους.
Εκτιμάται ότι θα συνεχίσει να υποστηρίζει την επικράτηση του καθεστώτος Assad και δεν θα διστάσει να εμπλακεί σε περιφερειακή σύγκρουση, δεδομένου ότι διακυβεύονται τεράστια γεωπολιτικά, γεωστρατηγικά και γεωοικονομικά συμφέροντα.
Η. Ρωσία-Κίνα
Οι μεγάλες αυτές δυνάμεις υποστηρίζουν το καθεστώς Assad, όχι τόσο λόγω των μακροχρόνιων σχέσεων με τη μοναδική φιλική χώρα της Ανατολικής Μεσογείου και τον ελλιμενισμό των Ρωσικών πολεμικών πλοίων στη ναυτική βάση της Tartus, όσο για τη μετά Assad εποχή απομόνωση του Ιράν και την απώλεια επιρροής και ελέγχου των πλουτοπαραγωγικών πηγών και των οδών μεταφοράς του φυσικού αερίου. Επιπρόσθετα, αισθάνονται την πιθανότητα επέκτασης της απειλής στην περιοχή του Καυκάσου (για Ρωσία) και της Κεντρικής Ασίας (για Κίνα), με συνέπεια η πιθανολογούμενη πτώση του Assad να οδηγήσει στη χρησιμοποίηση της Συρίας για αλλαγή πορείας των διαδρόμων ενέργειας της Κασπίας Θάλασσας και της Ανατολικής Μεσογείου, σύμφωνα με τα γεωπολιτικά συμφέροντα της Δύσης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ρωσία επανήλθε στο παγκόσμιο προσκήνιο, μέσω του ελέγχου των οδών μεταφοράς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, ενώ για την Κίνα η πιθανή αλλαγή και υπαγωγή του Ιράν στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ, θα αποτελούσε μείζονα κίνδυνο για την οικονομία και την εθνική της ασφάλεια, δεδομένου ότι τα ενεργειακά αποθέματα του Ιράν θα διαχειρίζονταν σύμφωνα με τα γεωπολιτικά συμφέροντα των ΗΠΑ.
Επισημαίνεται ότι και οι δύο αυτές μεγάλες δυνάμεις διαθέτουν την πολιτική βούληση, αλλά και τη στρατιωτική ισχύ για να υπερασπιστούν τα ζωτικής σημασίας συμφέροντά τους στην περιοχή. Αυτοί είναι και οι λόγοι της χρήσης του δικαιώματος της αρνησικυρίας (veto) εκ μέρους τους, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, για έκδοση ομόφωνης απόφασης που θα επέβαλε αφόρητες πιέσεις στο καθεστώς Assad. Ενδεικτικές της αποφασιστικότητας και των κινδύνων είναι και οι δηλώσεις του Vladimir Putin (2007) και του Ρώσου υπηρεσιακού πρωθυπουργού Dmitry Rogozin (2012) ότι οποιαδήποτε επίθεση κατά του Ιράν, θα εκληφθεί ως απειλή για την ασφάλεια της Ρωσίας, καθώς και αυτές τους George Bush Junior ότι επίθεση κατά του Ιράν ελλοχεύει τον κίνδυνο έναρξης του Γ’ ΠΠ.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παρατεθέντα δεδομένα, εκτιμάται ως μη πιθανό το σενάριο της εξωτερικής στρατιωτικής επέμβασης στη Συρία με ηγέτιδα δύναμη τις ΗΠΑ. Αντιθέτως, εκτιμάται ως το πλέον πιθανό σενάριο, αυτό της εξεύρεσης μιας πολιτικής λύσης, μετά από ασφυκτικές πιέσεις των εξωτερικών δρώντων για διάλογο και αμοιβαίες υποχωρήσεις εκατέρωθεν (καθεστωτικών- αντικαθεστωτικών). Στην περίπτωση αυτή και ανεξάρτητα αν θα παραμείνει στην εξουσία ο Assad, τον έλεγχο της διακυβέρνησης φαίνεται να συνεχίσουν να τον έχουν οι Αλαουίτες.
* Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι Διεθνολόγος, MSc Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές (Πάντειο Πανεπιστήμιο)
Πηγή